Nederland is DOPE
In aanloop van de nieuwe voorstelling DOPE ging Het Nationale Theater in hun magazine in gesprek met Pieter Tops. Pieter Tops is hoogleraar bestuurskunde en lector aan de politieacademie en deed onderzoek naar drugs.
Nederland is dope
Theatermaker Sadettin Kirmiziyüz kaart in de voorstelling Dope de ongemakkelijke waarheid
van de Nederlandse drugsproductie en -consumptie aan. Hij verbaast zich erover dat
drugsgebruik steeds normaler is. Op festivals, feestjes en op de vrijdagmiddagborrel is een
jointje, pilletje of lijntje al even gewoon als een biertje of een wijntje. Nederland is de
grootste producent van synthetische drugs ter wereld en één van de belangrijkste spelers in
de wereldwijde cocaïnehandel. De jaaromzet van in Nederland geproduceerde synthetische
drugs was in 2017 wereldwijd zo’n 19 miljard euro. Dat is bijna net zoveel als de jaaromzet
van Philips.
Iedereen zegt ja tegen MDMA
Kun je als bewuste consument die biologisch vlees eet, Fair Trade koffie drinkt en shirts van
kinderarbeid vrije katoen draagt nog wel zorgeloos een pilletje of lijntje nemen in het
weekend? “Het is een interessant moreel dilemma dat Sadettin kiest voor zijn voorstelling”
zegt Pieter Tops, hoogleraar bestuurskunde en lector aan de politieacademie. Hij deed
onderzoek naar synthetische drugs in Nederland. In 2018 publiceerde hij het rapport Waar
een klein land groot in kan zijn hierover (Politieacademie, Boomcriminologie).
Nederland is een drugssamenleving
“In de discussie rond drugs lopen twee zaken door elkaar. Aan de ene kant het gebruik van
drugs en de discussie daarover. En aan de andere de productie en handel in drugs. Hoe die
zich in Nederland ontwikkelde tot de enorme schaduweconomie die het nu is. Dit zijn twee
discussies, die je los van elkaar moet zien.”
Heb je als mens recht op roes?
“De discussie rond drugsgebruik gaat over volksgezondheid en individuele vrijheid. Toen het
gebruik van softdrugs opkwam in de jaren zestig ontstonden er twee kampen. De
conservatieve partijen die alle drugs slecht vinden. En de liberalen en vrijzinnigen die het
recht op genot opeisen. De tegenstelling tussen deze twee meningen is onverenigbaar. Het
compromis is het gedoogbeleid waarin het gebruik van (soft)drugs niet strafbaar is maar de
productie en de handel wel.”
De productie en handel van drugs in Nederland is totaal uit de klauwen gelopen
“In de jaren zeventig leek het gedoogbeleid de gulden middenweg. Ik heb de rapporten uit
die tijd hierover bestudeerd. Het idee was toen dat er nooit een grote vraag zou ontstaan,
het gebruik bleef beperkt tot een kleine groep mensen. Criminele productie zou niet gaan
plaatsvinden omdat het proces te ingewikkeld is. En men dacht dat de vraag vanuit het
buitenland beperkt zou blijven tot de grensgebieden. De overheid onderschatte twintig jaar
lang structureel dit groeiende probleem.”
De koopman wint het hier altijd van de dominee
“Dat het nu een groot maatschappelijk probleem is, daar is iedereen het over eens. De grote
discussie is nu: hoe pak je het aan? Om daar een antwoord op te geven moet je je eerst
afvragen wat maakt Nederland zo aantrekkelijk als drugsland? Ten eerste is de ligging van
Nederland ideaal, aan zee, met veel omringende landen en met een perfecte infrastructuur.
We hebben een echte handelseconomie. Alles wat Nederland aantrekkelijk maakt om hier
zaken te doen, maakt ons land ook aantrekkelijk voor illegale zaken.”
Celstraf is een bedrijfsrisico
“Een goed strafrechtsysteem kan voorkomen dat criminelen misbruik maken van het
gunstige handelsklimaat. De capaciteit van politie, openbaar ministerie en bij rechtbanken is
nu te klein om het probleem echt aan te pakken. De strafmaat voor de productie en handel
in drugs is te laag. In Australië ga je voor drugshandel 20 jaar de cel in, in Nederland is dat 3
of 4 jaar. Dat is een in-te-calculeren-risico. Buitenlandse drugscriminelen vestigen zich hier,
juist vanwege die lage straffen. Tenslotte is er de logistieke nachtmerrie in het
strafrechtsysteem: processen duren soms eindeloos lang, vanwege te weinig capaciteit, niet
goed werkende computersystemen en ander ongemak. Criminelen en sommige advocaten
kennen alle trucs om daar handig gebruik van te maken.”
In Nederland is geen War On Drugs
“We zijn tolerant ten opzichte van drugsgebruik en te terughoudend als het gaat om het
aanpakken van de productie en de handel van drugs. Politie en justitie concentreren zich
vooral op het aanpakken van overlast. Maar het echte opsporen van drugs en drugsbendes
heeft de afgelopen twintig jaar nauwelijks prioriteit gehad bij de Nederlandse politie. Alleen
wanneer er sprake was van uitwassen of gebruik van grof geweld en liquidaties. Maar dat is
wat anders dan onderzoek doen naar de drugswereld en hoe je die kunt aanpakken.”
Is legalisering niet gewoon de oplossing?
“Sommigen denken dat je met legalisering in één klap de criminaliteit stopzet. Mijn stelling is
dat je eerst de criminaliteit moet terugdringen, om legalisering een kans van slagen te
geven. Stel je legaliseert hennep en XTC, twee producten die Nederland op grote schaal
produceert. Speciale coffeeshops mogen dat dan onder toezicht verkopen. Dan is het toch
eenvoudig voor criminelen om op straat de drugs goedkoper of met een hoger percentage
werkzame stof aan te bieden? En vergeet ook niet dat we in Nederland veel voor de export
produceren. Dat wordt niet geraakt door legalisering van gebruik in Nederland.”
Ok, dus eerst criminelen aanpakken en dan legaliseren. In internationaal verband. Als dat
lukt, zijn we er toch?
“Helaas is het niet zo eenvoudig. Het gebruik van wiet en XTC is net als het gebruik van
alcohol. Als je het pas gebruikt vanaf een bepaalde leeftijd en met mate, heeft het geen
negatief effect op je gezondheid en de rest van je leven. Maar lang niet iedereen kan zo
verstandig omgaan met drugs. De meeste aanvragen voor een behandeling bij de
Jellinekkliniek zijn voor alcoholverslaving, op de tweede plaats staat wietverslaving. Veel
jongeren blowen hun toekomst naar de knoppen.”
De zwakste schouders dragen de zwaarste lasten
“De nadelige effecten van drugs, de verslaving, de gebroken gezinnen, de netwerken van
drugsbendes en drugskoeriers zitten vooral aan de onderkant van de samenleving. Als je
weinig te verliezen hebt, ben je gevoeliger voor de verleidingen van drugs. Ook op
middelbare scholen worden jongeren geronseld als drugkoerier. Als je €600 kunt verdienen
met alleen het wegbrengen van een pakketje waarom zou je dan voor datzelfde geld drie
maanden vakkenvullen in de supermarkt?”
Hoe onschuldig is het om af en toe XTC te slikken of wiet te roken?
“Heb je de overheid nodig om een gezonde of duurzame keuze te maken? Bij veel keuzes
laten we ons leiden door ons individuele moreel kompas. Je koopt bewust geen plofkip of
gaat niet meer op vliegvakantie omdat je daarmee bijdraagt aan een betere wereld. Waarom
gebruik je dan drugs, als je weet dat je daarmee een criminele wereld in standhoudt? Het
drugsprobleem is een groot en belangrijk vraagstuk in de Nederlandse samenleving. Ik ben
heel benieuwd wat Sadettin hiermee gaat doen. “
DOPE is de derde van vier voorstellingen die Sadettin Kirmiziyüz/Trouble Man samen met Het Nationale Theater maakt over de grote stad. De voorstelling speelt van 3 maart t/m 29 mei 2020.
